Kada je reč o zubnim pastama za djecu poslednjih godina roditelji su potpuno zbunjeni prilično kontraverznim izjavama stomatologa, reklamnim kampanjama različitih proizvođača, samim sastavom proizvoda, a ulje na vatru dodaje sve veći broj “bombastičnih” internet članaka o teorijama zavjere i masovnom trovanju prije svega sa fluorom u zubnim pastama.

Do skora, a još provlađujući, stav dječjih stomatologa je bio:

1. Čišćenje zuba je nophodno započeti još prije njihovog nicanja (čiste se desni ujutru i uveče), a najkasnije sa pojavom prvih zuba i to obavezno ujutru i uveče.

2. Do 2. godine života najbolje je zube čistiti bez bilo kakve paste. Preporučuje se da to u početku bude sa gazicom, posebni naprstkom, specijalnim maramicama, a tek kasnije da se prelazi na četkice.

3. U periodu od 2.- 6. godine koriste se tzv „dječje zubne paste“ koje sadrže manje koncentracije fluorida (najčešće oko 500-700 ppm) zbog mogućnosti da se razvije fluoroza zuba usled gutanja paste. Fluoroza je defekt gleđi stalnih zuba (najčešće bijela prebojenost) ukoliko se u periodu njenog razvoja (najopasnije je prva godina, ali i kasnije do 6. godine) unosa veće količine fluorida.

Istraživanja su pokazala da dijete uzrasta 2-3 godine u prosjeku proguta i do 48% paste za zube (mlađa i značajno više), a 6-7 godina 25%.

6. Poslije 6. godine se preoručuje već korišćenje „zubnih pasta za omladinu i odrasle“ koje sadrže preko 1000 ppm fluorida.

Posljednjih godina su se iskristalisala neka nova saznjanja koja su u stručnim krugovima značajno promijenila shvatanja, pa i protokole:

* Fluoridi su za sada jedino sredstvo, pogodno za masovnu primjenu, a da ima jasno i u eksperimentalnim i u kliničkim studijama dokazano djejstvo u smanjenju zubnog kvara. To djejstvo je prije svega posledica lokalnog efekta na površinu zubne gleđi gdje podstiče njen oporavak, tj. vraćanje minerala koji se usled karioznog procesa izvlače iz nje (stručan naziv je remineralizacija). 

* Zubne paste (ako se redovno i dovoljno dugo drže na zubima - oko 3 minuta) su odgovorne za smanjenje karijesa od 19-27%, ali to se odnosi samo na paste koje sadrže više od 1000 ppm fluorida (1 ppm znači 1 dio na 1 milion). Dječje zubne paste sa manje od 1000 ppm fluorida su praktično neefikasne u smanjenju zubnog kvara (ne razlikuju se u odnosu na paste bez fluora).

* Poslednjih godina se bilježi značajan porast karijesa ranog djetinjstva (karijes beba do 3 godine), što zahtijeva pojačanu preventivnu zaštitu.

* Da bi se razvila fluoroza neophodno je da dijete mlađe grupe (ispod 4 godine) unese više od 0,05 mg Fluorida/kg tjelesne težine. Za starije grupe (4 - 6 godina) to je više od 0,1 mgFluorida /kg tjelesne težine.

* Dijete od godinu dana ima prosječno 10 Kg, i rizik od fluoroze se javlja ako redovno unosi više od 0,5 mg fluorida dnevno (0,05 x 10). Zrno graška zubne paste na četkici teži oko 0,25g. Ako pasta ima 1000 ppm to bi onda iznosilo 0,25 mg fluorida. Ako se dva puta peru zubi to je 0,5 mg fluoride, ukoliko se proguta 50%- 2,5 mg fluoride dnevno, što predstavlja već rizičnu dozu, pogotovu što zubna pasta nije jedini izvor unesenih fluoride.

* Ako bi se na četkicu stavljao samo razmaz paste (težina oko 0,125 g) sa 1000 ppm fluoride (sadrži 0,125 mg fluoride). Dnevno bi se nanosilo 0,25 mg, a gutalo(ako se 50% proguta) 0,125 mg fluoride. Rizična doza za dijete tog uzrasta bi iznosila preko 0,5 mg, tako da se u slučaju kontrolisane primjene razmaza paste dva puta dnevno ona ne bi prelazila.

Naravno, sa većom količinom zubne paste na četkici mogućnosti gutanja rizičnih doza su veče jer pola glave dječje četkice prekrivene pastom iznosi oko 0,5 g paste, a cijela glava 1g paste.

Zbog svega ovoga Evropsko akademija dječjih stomatologa (EAPD), Američka akademija dječjih stomatologa (AAPD), Američko udruženje stomatologa (ADA), Stomatološki fakultet u Beogradu predlažu nove protokole primjene fluorida.

Američka akademija dječjih stomatologa (AAPD) i Američko udruženje stomatologa(ADA) preporučuju:

1. U svim uzrastima se preporučuje primjena zubnih pasti sa najmanje 1000 ppm s tim da količine paste budu različite:

- do 2. godine samo razmazn (trakasti) i sloj paste od 1000 ppm.

- 2-6 godine veličine manjeg zrna graška paste sa 1000-1450 ppm.

- preko 6 godine preko cijele četkice, pasta sa 1450 ppm.

2. Zubi se peru najmanje dva puta dnevno uz strogu kontrolu roditelja i minimlano gutanje.

3. Poželjno bi bilo (posebno kod rizične djece) da se usta ne ispiraju kako bi se fluorid što duže zadržali na površini gleđi.

Evropsko udruženje dječjih stomatologa (EAPD) i Klinika za dječju i preventivnu stomatologiju imaju nešto izmijenjenji stav:

1. Od 6 mjeseci do 2 godine koriste se dva puta dnevno zubne paste sa 500 ppm fluorida u veličini zrna graška.

2. Od 2 - 6 godina dva puta dnevno paste sa 1000 ppm fluorida u veličini zrna graška.

3. Preko 6 godina dva puta dnevno paste sa 1450 ppm fluorida preko cijele četkice (1-2 cm)

U sklopu ovakvih stavova na tržištu su se pojavile zubne paste poznatih kompanija čak i za djecu od 0-3 godine koje sadrže optimalne količine fluorida (1000 ppm), a preko 3 godine sa 1450 ppm.

U nekim drugim zemljama zvanični stavovi su se još uvijek zadržali na primjeni do 6 godina zubnih pasti sa koncentracijama fluorida manjim 1000 ppm. Jedino se kod rizične djece preporučuju veće koncentracije strogo u dogovoru i pažljivu kontrolu stomatologom.

Nisu samo fluoridi moguća opasnost u zubnim pastama. Tu su deterdženti poput SLS, vještačke boje i drugi aditivi koji se takođe nalaze i u zubnim pastama za najmlađe. Tako da kada se traže zubne paste bez fluora treba se više brinuti za prisustvo ovih hemikalija.

Da li postoji alternativa za zubne paste sa fluorom?

Bez obzira na različite reklamne kampanje, teške riječi protiv fluora („otov za pacove“, otrov iz logora i sl.), koje uglavnom nemaju mnogo osnova niti naučne potvrde, fluor u zubnim pastama je jedino naučno dokazano sredstvo koje moze sa sigurnošću da utiče na smanjenje zubnog kvara.

Pojedine naučne studije ukazuju da prisustvo KSILITOLA u zubnoj pasti može da isto tako utiče na smanjenje karijesa (oko 9%). Da bi se to ostvarilo ksilitol mora biti u koncentracijama većim od 20%. To se može pretpostaviti po mjestu koje ksilitol zauzima na deklaraciji (prvo ili drugo).r

Na našem tržištu za sada postoji jedna pasta za bebe bez fluora sa ksiltolom, ali koncentracije u njoj nisu vjerovatno dovoljne (klilitol je tek na četvrtom mjestu) da bi sa sigurnošću mogli da se oslonimo na njihovo preventivno djejstvo:

Ostale paste koje se reklamiraju na bazi različitog bilja, vulkanskiog kamenja i voda, ajurvedskih recepata i sl nemaju bilo kakvu naučnu i iskustvenu osnovu, a često u sebi sadrže i gore navedene potencijalno štetne aditive.

Budućnost možda leži u pastama na bazi nanoapatita, ali pored obećavajućih eksperimentalnih dokaza, nema dovoljno kliničkih studija, i za sada je njihova cijena prilično nepristupačna za svakodnevnu primjenu.

Šta uraditi

I pored gore navedene zvanične preporuke (nije obavezujuća) Stomatološkog fakulteta u Beogradu postoje tri mogućnosti. Lično preporučujem posljednju, ali ona važi samo za djecu koja se nalaze pod redovnom kontrolom. Sa aspekta javnog zdravlja i zaustavljanja epidemije ranog karijesa, stav najačih svjetskih udruženja ima čvrstu podlogu.

A.
Jedan od pristupa, što je i zvanični stav Evropske Akademije dječjih stomatologa i protokola Stomatološkog fakulteta u Beogradu je primjena zubnih pasti sa većim koncentracijama fluorida kod sve djece poslije 6 mjeseci sa količnom paste prema uzrastu. Pretpostavlja se da je rizik od moguće fluoroze manji od razvoja karijesa. Važno je kontrolisati i unos ostalih količina fluora preko hrane, vode za piće, čajeva i sl.

B.
Primjena zubnih pasti sa 1000 ppm fluora samo kod rizične djece. Rizik treba da odredi i prati stomatolog.

C.
Možda bi zdravstveno i ekološki najprihvatiljiviji bio sledeći režim:

1. Odmah po nicanju zuba odrediti rizik djeteta, kod stomatologa koji je upoznat sa metodama i praćenjem.

2. Ako je rizik nizak slobodno se može poštovati i na početku navedeni (do sada važeći) protokol održavanja higijene zuba.

3. Ako je rizik visok, uz konsultaciju sa stomatologom, poželjnije je odmah koristiti dodatne preventivne mjere poput KSILITOL SIRUPA i FLUOR LAKOVA. Roditelji nanose ksilitol sirup prilikom redovnog pranja zuba. Sirup se kasnije moze zamijeniti sa dražejama, a posle 6 godine i sa žvakama.

4. Zubne paste sa fluorom, ksilitolom ili nanopatitima, koristiti poslije 2 godine.

Ako već dođe do razvoja ranog karijesa (cirkularni karijesa) tu sad važe druga pravila i druga sredstva koja određuje isključivo stomatolog.

Izvor: Decja STOMATOLOGIJA-Prof dr Jovan Vojinovic